Κείμενο μου από το περιοδικό ΑΒΑΤΟΝ 185, ΕΝ ΙΟΡΔΑΝΗ
Ο Τρισμέγιστος Ερμής στην εποχή των A.I. Chatbots
Ο Ρα ήταν ο θεός των Αιγυπτίων που σχετίστηκε με τον ήλιο και, όπως σήμαινε το όνομά του, με τη «δημιουργική δύναμη». Αργότερα του δώσανε και το όνομα «Άμμων», που σήμαινε ο «κρυμμένος».
Ο Ώρος (που σημαίνει «ουρανός») αντιπροσώπευε τη σκέψη που συλλαμβάνει και ο Θωθ (που τον είπαν και Ερμή και Τρισμέγιστο) τον λόγο που εκτελεί.
Ό,τι έχει σκεφτεί ο Ώρος, ο Θωθ το εκφράζει με λέξεις και ως θεματοφύλακας και γραμματέας αναπαριστά και μεταβιβάζει το μήνυμα. Σε αυτόν αποδόθηκε η προέλευση των διαφορετικών γλωσσών αλλά και η δημιουργία της γραφής.
Στον Φαίδρο, ο Πλάτων μας δίνει μια ενδιαφέρουσα αφήγηση της εισαγωγής της γραφής από τον Θευθ- Ερμή.
Λέει ο Σωκράτης για τον Θευθ, έναν «από τους παλιούς θεούς του τόπου, που αυτός πρώτος βρήκε τους αριθμούς, τη γεωμετρία, την αστρονομία, τα παιχνίδια με τους πεσσούς και τους κύβους και ακόμα και τα γράμματα…». Και πήγε στον θεό των αιγυπτιακών Θηβών, τον Άμμωνα-Ρα, που τον ονομάζει και Θαμούζ. Εξαιρετική λεπτομέρεια, αφού το όνομα του Θαμούζ είχε ταυτιστεί με τη μορφή του κοινού αρχέτυπου μυητικού ήρωα που γέννησε η Μεσόγειος και εκφράστηκε με διαφορετικά ονόματα, ως Άδωνις, Διόνυσος, και όπως μας σώζει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης «παρ’ Έλλησι παλαιών μυθολόγων τινές τον Όσιριν Διόνυσον προσονομάζουσι» και ο Μακρόβιος, «εις Ζεύς, εις Άδης, εις Ήλιος, εις Διόνυσος, εις θεός εν πάντεσι».
Παρουσίασε λοιπόν ο Θεύθ στον Άμμωνα τα γράμματα λέγοντας πως θα κάνουν τους Αιγυπτίους πιο σοφούς, και το μνημονικό τους πιο καλό, γιατί «για τη μνήμη και για τη σοφία βρέθηκε το φάρμακο». Ωστόσο, ο βασιλιάς-θεός είχε τις αντιρρήσεις του γιατί όπως είπε: «Τα γράμματα στις ψυχές εκείνων που θα τα μάθουν, θα φέρουν λησμονιά, μια και αυτοί θα παραμελήσουν τη μνήμη τους, γιατί από εμπιστοσύνη στη γραφή θα φέρνουν τα πράγματα στη μνήμη τους απέξω με ξένα σημάδια, όχι από μέσα από τον εαυτό τους τον ίδιο. Ώστε δεν ευρήκες το φάρμακο για τη μνήμη την ίδια, αλλά για να ξαναφέρνεις κάτι στη θύμηση. Και από τη σοφία δίνεις στους μαθητές σου μια δόκηση, και όχι την αλήθεια· γιατί έχοντας πολλά ακούσει χωρίς να τα διδαχθούνε θα έχουν τη γνώμη πως ξέρουνε πολλά, ενώ είναι ανίδεοι στα πιο πολλά και φορτικοί στη συντροφιά τους, και θα έχουν γίνει αντί σοφοί δοκησίσοφοι». Να σημειώσω πως δοκώ σημαίνει «πιστεύω, νομίζω, θεωρώ, φαντάζομαι, υποθέτω, αποφασίζω, σκέπτομαι, μου φαίνεται». Το «δοκείν» είναι το αντίθετο του «νοείν».
Παρ’ όλους, όμως, τους φόβους του βασιλιά-θεού, η γραφή τελικά επικράτησε και παρόλο που αρκετοί έκαναν κάθε προσπάθεια για να την περιορίζουν στέλνοντάς μας κατά περιόδους σε μαύρους μεσαίωνες, η γραφή έγινε μια από τις βάσεις του πολιτισμού μας.
Μέσω της γραφής απέκτησαν γνώσεις και πληροφόρηση όσοι βάδισαν σε αυτόν τον πλανήτη και μέσω της γραφής μοιράστηκαν τις ιδέες, τα όνειρα και τους εφιάλτες τους.
Στις μέρες μας μοιάζει να ανατέλλει μια νέα εποχή, εντελώς διαφορετική, και τα πρώτα στοιχεία της τα βλέπουν όσοι ασχολούνται με την Τεχνητή Νοημοσύνη (Α.Ι.) και τα διάφορα A.I. Chatbots .
Βot είναι κάτι σαν «πρόγραμμα» που επιτελεί ένα συγκεκριμένο έργο αυτοματοποιημένα. Συλλέγει πάρα πολύ μεγάλο όγκο πληροφορίας από το διαδίκτυο λαμβάνοντας υπόψη πολλές παραμέτρους, διαβάζει περιεχόμενο, ακολουθεί συνδέσμους, συλλέγει κάθε πληροφορία, κρίνει το περιεχόμενο, αξιολογεί κλπ.
Τα A.I. Chatbots έχουν επιπλέον τη δυνατότητα να είναι πιο «ανθρώπινα» και κατανοητά στις επικοινωνία τους ακόμα και με έναν αδαή χρήστη. Και αυτό σαγηνεύει και παρακινεί σε συνεχή επικοινωνία μαζί τους. Μας διαφεύγει όμως, ότι αυτά τα «προγράμματα» έχουν την ικανότητα της μηχανικής μάθησης (Machine Learning), δηλαδή μαθαίνουν και εκπαιδεύονται μέσα από κάθε «επικοινωνία» που έχουν με τον χρήστη, προσθέτοντας συνεχώς νέα δεδομένα στη βάση τους.
Έτσι τους τελευταίους μήνες η A.I. έχει γίνει το αγαπημένο παιχνίδι εκατομμυρίων χρηστών. Δίνουν μερικά δικά τους στοιχεία και η οθόνη τους παρουσιάζει ένα πρωτότυπο «δικό τους» κείμενο, δημιουργεί μοναδικές εικόνες και φωτογραφίες με βάσει στοιχεία που εκείνοι πρότειναν και σύντομα θα μπορεί να τους φτιάχνει βίντεο, μουσικές συνθέσεις και ό,τι άλλο μπορεί να ζητήσει κανείς.
Αυτό, βέβαια, δεν κάνει δημιουργούς τους χρήστες, όσο και αν οι ίδιοι μπορεί να το πιστεύουν. Τους ωθεί σε όλο και μεγαλύτερη πνευματική τεμπελιά, χαμένους από τον αληθινό χώρο και χρόνο, σε μια επικοινωνία μονόδρομη, αφού στην πραγματικότητα «ταΐζουν» το σύστημα με πληροφορίες παίρνοντας ως αντάλλαγμα αυτό ακριβώς που επιθυμούν να δουν και τίποτα παραπάνω.
Αν ένας φίλος σας περνά ώρες μέσα στα δίκτυα και πιστεύει ότι με αυτόν τον τρόπο ενημερώνεται, πείτε του με τρόπο ότι κάνει λάθος. Η μηχανή του δείχνει αυστηρά και μόνο αυτά που «ξέρει» ότι τον ενδιαφέρουν –επιλέγοντας στατιστικά από το σύνολο των αναζητήσεων που έχει κάνει από την πρώτη μέρα που μπήκε στο internet– και δεν του δείχνει τίποτα άλλο. Για να βρει νέα, ειδήσεις και ό,τι άλλο μπορεί να συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο που ζει πέρα από τις συνήθεις καθημερινές επιλογές του, πρέπει να ψάξει πολύ και συνήθως δεν έχει χρόνο, αλλά κυρίως δεν το αντιλαμβάνεται. Νομίζει ότι γνωρίζει τα πάντα αλλά είναι απλά, όπως το έλεγε ο Πλάτων στον Φαίδρο, δοκησίσοφος.
Έλεγε ο Πλάτων και κάτι ακόμα ενδιαφέρον: «Όμως, φίλε μου, εκείνοι πού ήτανε μέσα στο ιερό του Δωδωναίου Δία είπαν, πως οι πρώτοι μαντικοί λόγοι βγήκαν από μια δρυ. Στους ανθρώπους, λοιπόν, εκείνου του καιρού, επειδή δεν ήταν σοφοί, όπως σεις οι νέοι, με την απλότητα που είχαν, τους ήταν αρκετό ν’ ακούνε τη δρυ και τον βράχο… Όμως εσένα σε ενδιαφέρει ίσως, ποιος τα λέει και από ποιον τόπο είναι…».
Η οθόνη που συνομιλείς, φίλε μου, με την Α.Ι., ως υλικό είναι ακόμα πιο νεκρό από ένα βράχο ή ένα δέντρο. Το θέμα, όπως έλεγε και ο Πλάτων, είναι «ποιος τα λέει». Εκεί βρίσκεται και η μεγάλη κινητοποίηση που θα έχεις αντιληφθεί φίλε αναγνώστη από φορείς παγκόσμια, να μπει κάποιος έλεγχος και να τεθούν όρια.
Κάθε φορά που ένας χρήστης χρησιμοποιεί το δίκτυο, δεν τροφοδοτεί με πληροφορίες κάποιο δικό του σύστημα όπως ίσως αθώα πιστεύει. Συμμετέχει στην εκπαίδευση του ενός και μοναδικού παγκόσμιου συστήματος, μαζί με τα υπόλοιπα δισεκατομμύρια κατοίκων του πλανήτη.
Ερώτηση 1η: Ποιος ελέγχει το σύστημα; (μάλλον κανείς δεν γνωρίζει)
Ερώτηση 2η: Ποιος ελέγχει αυτόν που το ελέγχει; (μάλλον κανείς δεν γνωρίζει)
Ερώτηση 3η: Μπορεί να κλείσει σε περίπτωση κινδύνου; (μάλλον κανείς δεν γνωρίζει)
Ερώτηση 4η: Δεν χρειάζεται αφού κανείς δεν γνωρίζει…
Διεθνείς οργανώσεις, επιτροπές και ειδικοί αναζητούν τρόπους να ελέγξουν τα αποτελέσματα αυτού του τεχνολογικού θαύματος και των προϊόντων που θα παράξει – και για να μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, όλοι στο βάθος ψάχνουν να δουν τι θα κερδίσουν.
Παρ’ όλους τους φόβους των κατά καιρούς κρατούντων, να θυμίσω ότι για τη γραφή και τα προϊόντα της απαγορεύσεις εξέδιδαν μέσα στους αιώνες οι κάθε λογής εξουσίες. Όχι σε πολύ μακρινούς καιρούς Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων εξέδιδαν οι Πάπες αλλά και ο Χίτλερ και όλοι οι δικτάτορες. Όμως τελικά ο πολιτισμός μας βρήκε τον τρόπο και χρησιμοποίησε το εργαλείο της γραφής και τα προϊόντα της εποικοδομητικά και τους τελευταίους τρεις αιώνες χάρη στην ανάπτυξη της ελεύθερης παιδείας και της ελεύθερης επιστημονικής έρευνας έχουμε φτάσει μέχρι εδώ.
Όσο ήταν μοναδική στιγμή για την ανθρωπότητα η επινόηση της γραφής, τόσο μοναδική είναι και η εποχή που ζούμε. Βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας πολιτισμικής εξέλιξης και είναι στο χέρι μας, όπως συμβαίνει πάντα στην ιστορία, το πόσο μακριά θα προχωρήσουμε σε νέους κόσμους ή πόσο γρήγορα θα υψώσουμε τείχη μεσαίωνα.
Το βέβαιο είναι ότι τη χρήση, τις δυνατότητες και τα οφέλη των νέων τεχνολογιών θα τα αντιληφθεί και θα τα καρπωθεί σε όλο τους το εύρος η νέα γενιά που σήμερα εκπαιδεύεται, τα κατανοεί και μεγαλώνει μαζί τους.
Επειδή όμως πάντα η ιστορία κάνει κύκλους, θα σημειώσω μια λέξη από το πλατωνικό κείμενο του Φαίδρου: «Φάρμακο»! Έτσι χαρακτήριζαν τη γραφή στον διάλογο τους ο θεός-βασιλιάς Άμμων με τον Θεύθ- Ερμή. Όχι ίαμα, δηλαδή κάτι που θεραπεύει, αλλά φάρμακο. Κάτι που αν χρησιμοποιηθεί με τον κατάλληλο τρόπο μπορεί να προσφέρει θεραπεία, αλλά αν χρησιμοποιηθεί άστοχα φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα και γίνεται φαρμάκι, δηλαδή δηλητήριο.
*H εικόνα του Ερμή από το r/aiArt
WhoisWho
Ο Ιορδάνης Πουλκούρας είναι συγγραφέας και σύμβουλος έκδοσης του ΑΒΑΤΟΝ. Από τις εκδόσεις Αρχέτυπο κυκλοφορούν τα βιβλία του, BleedingAngels-Η Απόκρυφη Παράδοση της Ευρώπης https://archetypo.com.gr/product/h-apokrufh-paradosh-ths-eurwphs/, ΙΕΡΟΔΟΜ – Από τον Μεσαιωνικό Τεκτονικό Μύθο στον Αρχαίο και Αποδεδεγμένο Σκωτικό Τύπο https://archetypo.com.gr/product/ierodom/ και Ένα Μπλουζ για τη Φώτιση https://archetypo.com.gr/product/ena-mplouz-gia-ti-fotish/
Ο Κύκλος των Φίλων 